Drugi Tydzień Wielkiego Postu – Poniedziałek
13. SUMIENIE ŚWIATŁEM DUSZY

1. Sumienie oświeca całe życie. Sumienie zniekształcone i zatwardziałe.
2. Sumienie dobrze ukształtowane. Doktryna a życie.
3. Chrześcijanin światłem dla innych. Odpowiedzialność.

13.1 Słuchajcie dzisiaj głosu Pana, otwórzcie serca na Jego wołanie[1] – powtarza nam codziennie liturgia okresu Wielkiego Postu. I codziennie na różne sposoby Bóg przemawia do serca każdego z nas.

Nasza modlitwa podczas Wielkiego Postu ma na celu przebudzenie sumienia, uwrażliwienie go na głos Boży. Nie zatwardzajcie serc waszych – powiada Psalmista. Istotnie, śmierć sumienia, jego obojętność wobec dobra i zła, jego zboczenia stanowią wielkie zagrożenie dla człowieka. Pośrednio są również zagrożeniem dla społeczeństwa, gdyż w ostateczności od sumienia ludzkiego zależy poziom moralności społeczeństwa. Sumienie jest światłem duszy, najgłębszej istoty człowieka, a jeżeli zagaśnie, człowiek znajduje się w ciemności i może wyrządzić wiele szkód sobie i innym.

Lampą ciała jest twoje oko (Łk 11, 34) – powiada Pan. Światłem duszy jest sumienie i jeżeli jest dobrze ukształtowane, oświeca drogę, która prowadzi do Boga, a człowiek może po niej kroczyć. Chociaż się potknie i upadnie, zawsze może się podnieść i iść dalej. Ktoś, kto dopuścił, żeby jego wrażliwość wewnętrzna uległa „uśpieniu” lub „martwocie” wobec spraw Bożych, nie słyszy ostrzeżeń i błądzi. Jest to największe nieszczęście, które może się zdarzyć człowiekowi w tym życiu. Biada tym, którzy zło nazywają dobrem, a dobro złem – woła prorok Izajasz – którzy uznają ciemności za światło, a światło za ciemności, którzy uznają gorycz za słodycz, a słodycz za gorycz! (Iz 5, 20).

Jezus porównuje działanie sumienia do funkcji oka w naszym życiu. Jeśli twoje oko jest zdrowe, całe twoje ciało będzie rozświetlone. Lecz jeśli jest chore, ciało twoje będzie również w ciemności. Bacz więc, czy światło, które jest w tobie, nie jest ciemnością (Łk 11, 34-35). Gdy oko jest zdrowe, widzi się rzeczy takimi, jakie są, bez zniekształceń. Oko chore nie widzi albo zniekształca rzeczywistość, zwodzi człowieka.

Gdy ktoś w sprawach życia codziennego, opierając się na fałszywych danych, popełni jakiś błąd, powoduje szkody lub przykrości, które nie mogą mieć większego znaczenia. Gdy taki błąd dotyczy życia wiecznego, jego skutki są nieskończenie wielkie.

Sumienie może ulec zniekształceniu, jeżeli nie zdobędzie się należnej wiedzy w sprawach wiary albo z powodu złej woli, pychy, zmysłowości lub lenistwa. Kiedy Pan uskarża się, że Żydzi nie przyjmują Jego orędzia, nie upatruje przyczyny w niezawinionych trudnościach. Mówi o ich dobrowolnej decyzji, że nie chcą wierzyć. Jest to następstwem ich dobrowolnego negatywnego wyboru: Dlaczego nie rozumiecie mojej mowy? Bo nie możecie słuchać mojej nauki (J 8, 43). Namiętności i brak szczerości wobec samego siebie mogą doprowadzić do tego, że myśli się zgodnie ze stylem życia lub wadami i złymi nawykami, których nie chce się porzucić. Wówczas nie ma dobrej woli, serce twardnieje, a sumienie zasypia, gdyż już nie wskazuje prawdziwej drogi, która prowadzi do Boga. Jest jak przekręcony drogowskaz, który sprowadza na manowce wielu ludzi. Człowiek o zatwardziałym sercu i zniekształconym sumieniu, chociaż może posiadać pełnię sił i zdolności fizycznych, jest chory duchowo i należy coś uczynić, by mu przywrócić zdrowie duszy.

Wielki Post jest stosownym czasem, żeby prosić Pana, aby pomógł nam dobrze ukształtować sumienie. Jest to właściwy czas, by się zastanowić, czy jesteśmy głęboko szczerzy wobec siebie samych, wobec Boga i tych osób, które mają zadanie doradzać nam w Jego imieniu.

13.2 Światło, które jest w nas, nie wypływa z naszego wnętrza, z naszej własnej subiektywności, lecz pochodzi od Jezusa Chrystusa. „Ja jestem światłością świata – powiedział Jezus – Kto idzie za Mną, nie będzie chodził w ciemności, lecz będzie miał światło życia” (J 8, 12). Jego światło rozświetla nasze sumienia, co więcej, może nas zamienić w światło, które oświeci życie innych ludzi: Wy jesteście światłem świata (Mt 5, 14). Bóg chce, żebyśmy jako chrześcijanie byli światłem Chrystusa i oświecali drogę innym ludziom. Powinniśmy to czynić nie tylko słowami, ale w sposób szczególny, naszym postępowaniem podczas wykonywania zadań zawodowych, rodzinnych i społecznych. Dlatego powinniśmy bardzo dobrze znać granice naszych zachowań, poza które nie powinniśmy wychodzić, jeżeli szanujemy swój honor i moralność Chrystusową. Bardzo ważna jest świadomość tego, czego dobry człowiek i dobry chrześcijanin powinien unikać. A jeżeli popełniliśmy błąd, powinniśmy przeprosić, zaraz naprawić i wynagrodzić zaistniałe szkody. Tak też matka, która ma za zadanie uświęcać ognisko rodzinne, powinna się zastanowić podczas modlitwy, czy daje przykład spełniania obowiązków wobec Boga, czy żyje skromnie, czy panuje nad złym nastrojem, czy poświęca należny czas dzieciom i domowi. Przedsiębiorca powinien się często zastanawiać, czy dokłada starań, by poznać nauczanie społeczne Kościoła, czy stara się je praktykować w swoim przedsiębiorstwie i czy daje godziwe wynagrodzenie swoim pracownikom.

Życie chrześcijańskie wzbogaca się, jeżeli w codziennych sprawach stosujemy się do nauk, jakich Pan nam udziela poprzez Kościół. W ten sposób Jego nauczanie uzyskuje całą swoją siłę. Znajomość doktryny i stosowanie jej w życiu jest sprawą dobrze ukształtowanego sumienia. Kiedy z powodu bardziej lub mniej zawinionej ignorancji nie zna się doktryny albo kiedy nie stosuje się jej w praktyce, chociaż się ją zna, nie może być mowy o życiu chrześcijańskim i postępie na drodze świętości.

Wszyscy potrzebujemy kształtować w sobie prawe i delikatne sumienie, które wśród spraw codziennych potrafi rozpoznać głos Boży. Należyta wiedza moralna i wysiłek praktykowania cnót chrześcijańskich, czyli doktryna i wprowadzanie jej życie, są dwoma zasadniczymi aspektami kształtowania sumienia. W rozpoznaniu, co dobre i miłe Bogu „ogólna znajomość prawa Bożego jest konieczna, ale nie jest wystarczająca: niezbędna jest swego rodzaju współmierność (connaturalitas) człowieka z prawdziwym dobrem. Ta „connaturalitas” jest zakorzeniona w cnotach samego człowieka i dzięki nim się rozwija”[2].

Czasami spotykając się z mniej jasnymi sytuacjami powstałymi w naszej pracy zawodowej, powinniśmy rozważyć je przed Bogiem, ale także prosić o odpowiednią radę osoby, które mogą oświecić nasze sumienie.

W ogólnym i szczegółowym rachunku sumienia nauczmy się być szczerymi wobec siebie samych, nazywając po imieniu swoje błędy, opieszałość i brak wielkoduszności, bez wybielania ich przez fałszywe, banalne usprawiedliwienia. Sumienie, które nie chce uznać swoich upadków, skazuje człowieka na uleganie jego kaprysom.

13.3 Każdy podróżny, który rzeczywiście chce dotrzeć do miejsca przeznaczenia, musi znać drogę. Z wdzięcznością korzysta z wyraźnych drogowskazów, chociaż czasami wskazują one wąską i trudniejszą trasę, a pomijają drogi, które, chociaż są szerokie i wygodne, nie prowadzą do celu lub prowadzą w przepaść. Musimy być rzeczywiście zainteresowani kształtowaniem swojego sumienia, gdyż ono jest światłem, które pozwala nam odróżniać dobro od zła. To sumienie każe nam prosić o przebaczenie i wrócić na dobrą drogę, jeżeli z niej zboczyliśmy. Kościół zapewnia nam środki, ale nie zwalnia nas z obowiązku odpowiedzialnego ich wykorzystania.

Podczas dzisiejszej modlitwy możemy się zastanowić: Czy poświęcam należny czas swojej formacji duchowej? Czy może często pochłaniają mnie inne rzeczy i to one wypełniają mój dzień? Czy posiadam plan lektur przejrzany przez kierownika duchowego, który by mi pomagał w formacji doktrynalnej zgodnie z moim wiekiem i wykształceniem? Czy jestem wierny Magisterium Kościoła, wiedząc, że w nim znajduję światło prawdy w obliczu sprzecznych poglądów w dziedzinie wiary, nauczania społecznego, z którymi często się spotykam? Czy staram się je poznać i sprawić, żeby poznali je inni? Czy przyjmuję je z czcią i uległością? Czy często prostuję swoje intencje, ofiarując uczynki Bogu, czy raczej mam skłonność do szukania poklasku, próżności, pochwały za to, co czynię?

Potrzebujemy światła i jasności dla siebie samych i dla tych, którzy żyją obok nas. Chrześcijanin został postawiony przez Boga jako pochodnia, która przyświeca innym w ich drodze do Boga. Potrzebujemy dobrej formacji „w obliczu owej lawiny ludzi, która na nas spadnie ze ścisłym i wymagającym pytaniem: «Dobrze, co mamy czynić?»”[3]. Dzieci, krewni, koledzy, przyjaciele patrzą na nasze postępowanie, a my powinniśmy zaprowadzić ich do Boga. A żeby przewodnik ślepego sam nie był ślepy, nie wystarczy wiedzieć co nieco ze słyszenia, by prowadzić naszych krewnych i przyjaciół do Boga. Nie wystarczy mglista i powierzchowna znajomość drogi, trzeba nią iść samemu, czyli rozmawiać z Panem, coraz lepiej poznawać Jego naukę, prowadzić walkę z konkretnymi wadami, być przykładem w pracy zawodowej i w rodzinie. „Kto ma posłannictwo mówienia wielkich rzeczy – powiada św. Grzegorz Wielki – jest również zobowiązany do praktykowania ich”[4] Jeżeli będzie je praktykował, skuteczne będzie jego nauczanie.

Jezus Chrystus, kiedy chciał pouczyć uczniów, jak mają praktykować ducha służby względem siebie nawzajem, sam opasał się prześcieradłem i umył im nogi. Powinniśmy postępować tak samo: dać innym poznać Chrystusa poprzez własny przykład w spełnianiu codziennych zadań, wcielać w życie naukę Chrystusa.

Francisco Fernandez Carvajal. "Rozmowy z Bogiem".